maandag 10 september 2012

Open Monumentendag 9 september

Op zondag 9 september 2012 startte om 13:00u de eerste groep enthousiastelingen vanaf het voormalige Raadhuis aan het Burgemeester Visserpark. In totaal vertrokken 4 groepen fietsers onder leiding van een architect richting de herbestemde oude gebouwen. 

Raadhuis Alphen aan den Rijn (1939)

Burgemeester Visser had na het samenvoegen van Alphen, Aarlanderveen en Oudshoorn plannen voor een nieuw Raadhuis. Bij zijn sterven in 1934 liet hij voldoende vermogen achter voor het onderhoud aan het Burgemeester Visserpark en de bouw van een nieuw raadhuis.
De Haarlemse architect C.J. Blaauw, ook bouwmeester van de herbouw van het Leidse Stadhuis, wist de wensen van de gemeenteraad te vertalen. De architect had, zowel uitwendig als inwendig, gekozen voor een streng symmetrisch ontwerp: Een ruime hal met trappenhuis verdeelde het gebouw in twee helften, een administratief- en een representatief gedeelte.

Na een kort welkomswoord en de geschiedenis van het Raadhuis vertrok de eerste groep richting de Paradijslaan, waar in de voormalige kapel De Smeth een prachtig stuk werd gespeeld op de harp.

Grafkapel de Smeth (1773)

De in Amsterdam wonende bankier en ambachtsheer van Alphen en Rietveld De Smeth werd in 1772 in de Alphense dorpskerk begraven. Zijn verwanten gaven de wens om aan de dorpskerk een eigen grafkapel te laten bouwen, welke in 1773 gereed was en vanuit de kerk toegankelijk. Toen aan het begin van de 19e eeuw het begraven in kerken werd verboden, werd de toegang vanuit de kerk dichtgemetseld. In de grafkapel werd een deur gemaakt waardoor een nieuwe toegang ontstond. Mede daardoor bleef de grafkapel ongeschonden achter toen in 1916 de Alphense dorpskerk geheel uitbrandde. De voormalige afscheidingsmuur met de kerk werd vervangen door een nieuwe buitenmuur, want bij de bouw van de nieuwe kerk, die in 1922 in gebruik werd genomen, bleef de kapel vrijstaan. 


 

 

 

Pancratius (1925)

Aan de andere zijde van de straat, een beetje verstopt tussen de Bonifaciuskerk, Bonifaciusschool en twee bomen staat het gebouwtje Pancratius; een prachtig symmetrisch gebouwtje (als je de uitbouw aan zij- en achterkant wegdenkt), gebouwd in de Rationalistische stijl. In het gebouw werden we wederom verwelkomd met muziek.
 







Het gebouw werd gebouwd in opdracht van het rooms-katholieke kerkbestuur van de Bonifatiuskerk te Alphen aan den Rijn. In september 1925 werd het gebouw in gebruik genomen als patronaat (zondagsschool voor kinderen en jongeren waar ze godsdienstles krijgen.) Het ontwerp is gemaakt door de architect M. van Ooijen, van het architectenbureau Willem Robbens. 

 

 

 

Voorm. Burgemeesterwoning (1900)

Geheel uit eigen initiatief wilde Alphense bewoner Machiel van der Schoot zijn woning openstellen en de 4 groepen rondleiden. Veel mensen vonden achteraf dit een van de meest bijzondere onderdelen van de dag; een prachtig gerenoveerde voormailge burgemeesterswoning (burgemeester Toussaint, Jongkindt Coninck).


In de Raadhuisstraat 227-229 staat een bijzonder gebouwtje, wat al in de Gouden Eeuw werd genoemd.
Het is een voormalig woonhuis van de burgemeester van Aarlanderveen, wat in 1898 door brand is verwoest en in 1900 opnieuw is opgebouwd en vele bestemmingen heeft gekend:

    Woning met kantoor voor een grote bakkerij
    Belastingkantoor
    Uitgiftepunt voor bonnen in WOII
    Ziekenfondsgebouw
    Huisvesting Provinciale waterstaat
    Softwarebedrijf
    - Tegenwoordig doet het gebouw dienst als woning


 

 

 

Concordia (1900)

In het verenigingsgebouw Concordia werd een verhaal verteld (geschreven door Eveline Verhoeven) over een meisje in de oorlogsjaren. Het gebouw heeft in het verleden meerdere gebruikers gekend, waaronder de zonnebloemschool, welke vanaf 1931 een eigen onderkomen kende; niet geheel toevallig dat dit prachtig gerestaureerde gebouw ook in onze rondleiding was opgenomen

Sociale organisaties en Gereformeerde gemeente aan de Lage Zijde haden behoefte aan een verenigingsgebouw. In het voorjaar van 1900 werd de vereniging 'Concordia' opgericht die 'zich ten doel stelt de oprichting en instandhouding van een gebouw voor christelijke belangen'. Het bestuur van 5 leden kocht grond aan en J. Hengeveld als architect aangetrokken. Ruim een maand later werd het gebouw opgeleverd!
Het gebouw voorzag in de voorzieningen van vele gebruikers: vanaf 1903 werd er de bewaarschool en brei- en naaischool opgericht, lezingen over godsdienstige onderwerpen werden er gehouden, propaganda-avonden van de politieke partijen, het Leger des Heils, in W.O.I was Concordia een militair tehuis, etc.

 

 

 

Zonnebloemschool (1931)

De in de volksmond vaak ‘achterlijke school’ genoemde Koningin Emmaschool begint met 29 leerlingen. In 1930 onstaan reeds de eerste plannen voor nieuwbouw. Dit resulteert in een schoolgebouw aan de Jongkindt Coninckstraat. Op 14 oktober 1931 verricht de toenmalige burgemeester Lovink de officiële opening.
In het jaar 1957 wordt een vleugel bijgebouwd (waar nu de nieuwe twee-onder-een-kapwoningen staan). Het oude deel heet voortaan Zonnebloemschool, de afdeling voor moeilijk lerende kinderen. Het nieuwe gedeelte behoudt de naam Koningin Emmaschool, afdeling voor zeer moeilijk lerende kinderen.
De Zonnebloemschool blijft groeien en telt begin 1961 zo’n 130 leerlingen. In 1968 verhuist de Koningin Emmaschool naar de Nachtegaalstraat, waardoor de Zonnebloemschool meer ruimte beschikbaar heeft. Het blijkt niet genoeg en in 1978 krijgt de school een nieuwe vleugel met gymzaal. In 2007 vertrok het Lyceum en kocht Taco Tromp het pand met erf. De nieuwbouw van 1957 aan de zijkant en 1978 aan de achterkant werden verwijderd en maakten plaats voor woningen. Het oorspronkelijke gebouw werd met passie gerestaureerd en doet nu dienst als woning voor Taco en zijn gezin.

 

Joodse begraafplaats (1802) en Metaheirhuisje

In het Metaheirhuisje werden we opgewacht door Alice Wessleing, wie vertelde over de Joden in Alphen aan den Rijn, de Tweede Wereldoorlog en het illegaal ruimen van de graven. Na deze introductie werden we bij het monument opgevangen door Esther, wie een ontroerend verhaal vertelde over twee jonge vrienden in de oorlog, waarvan de niet-Joodse vriend op 82-jarige leeftijd terugkwam naar dit monument; een steentje op een van de punten van de ster legde om zijn oude vriend te vertellen dat hij hem nooit is vergeten.

Eerder dan een eigen synagoge, had de Nederlands Israëlitisch Gemeente Alphen aan den Rijn een eigen begraafplaats. De begraafplaats werd in 1802 aan de Aarkade aangelegd en na wat gesteggel over betalingen, in gebruik genomen. Een Joodse begraafplaats mag om religieuze redenen nimmer worden geschonden of geruimd. Mede hierdoor dreigde begin 20e eeuw de begraafplaats ‘overbevolkt’ te raken. Om toch ruimte te creëren en geld te krijgen voor onderhoud, werden er in 1903 een achttal bomen gekapt en verkocht.
Na de deportatie van de Joodse Alphenaren raakte de begraafplaats in onbruik en verval. In tegenstelling tot alle geldende religieuze bepalingen rond een Joodse begraafplaats, werd na een gemeentebesluit de begraafplaats in 1963 geruimd en werden de graven overgebracht naar de Joodse begraafplaats in Katwijk.


De plaats waar de begraafplaats zich bevond is tot op heden, mede door actief verzet van enkele bewoners aan de Aarkade niet meegenomen in de ontwikkelingsplannen voor bebouwing. Met name het protest van mevrouw A. Bakker en mevrouw A.Besseling hebben het gemeentebestuur doen instemmen met de inrichting van een ‘rustplaats’ op de plaats waar zich de voormalige begraafplaats bevond. Aan de Aarkade herinnert het 'Metaheerhuisje' (ruimte bedoeld voor religieuze lijkwassing) aan de oorspronkelijke bestemming van het grasveld achter de bebouwing. Het washuisje is momenteel in gebruik door onderneming voor uitvaartbegeleiding en daarvoor heeft het dienst gedaan als lijstenmakerij, atelier en schuur.

 

Bospark (1939)

In de crisisjaren dertig van de vorige eeuw werd het Bospark aangelegd. Het kwam min of meer gelijk gereed als het Burgemeester Visserpark en het Oude Raadhuis.

Het ontwerp voor het Bospark bestond uit een formeel deel aan de oostzijde dat aansloot bij het Burgemeester Visserpark en het Oude Raadhuis. Een monumentale as parallel aan het slagenlandschap vormde hierin het centrum, en gaf aan de westzijde zicht op het open polderlandschap. In de as stond een muziekkiosk. Aan weerzijden van de as waren een aantal velden ingetekend, die voorbestemd leken te zijn voor een invulling met (villa)bebouwing. Dit is echter nooit uitgevoerd.

Lange tijd is de plek waar nu de kinderboerderij en het hertenkamp zijn gesitueerd, in gebruik gebleven als boerenland en volkstuinen. De westzijde van het park werd aangelegd in de Engelse landschapsstijl compleet met slingerende paden en romantische bruggetjes. De Piswetering, een afwateringskanaal richting de Oude Rijn, vormde de natuurlijke westgrens van het Bospark. In het oorspronkelijke plan strekte het Bospark zich nog verder noordwaarts uit, dit is echter nooit gerealiseerd.

Na de oorlog komt er zeer geleidelijk een nadere invulling voor het oostelijke gedeelte. Nieuwe behoeftes leiden tot een omvangrijk complex aan tennisbanen, maar ook tot nieuwe waterpartijen (riooloverstort), een speelweide en een (verplaatst) hertenkamp.

Na de rondleiding werden de groepen opgevangen in het Bospark met muziek en een drankje; in het heerlijke nazomerse kon deze prachtige dag niet meer stuk. 
 

Felice Veenman (Bibliotheek Rijn en Venen): bedankt! Hopelijk kunnen we in de toekomst vaker samen een project organiseren!